Op de ruime voorselectie voor de Gouden Kalf competitie in de categorie ‘speelfilm’ ontbreekt Jimmy van David-Jan Bronsgeest. Die kan dus niet genomineerd worden voor een prijs op het Nederlands Film Festival (NFF) dat eind september wordt gehouden. Zou enige polderhorror-fobie de belangrijkste reden zijn voor de niet-selectie van Jimmy, die sinds 22 augustus in Vue en Pathé Nijmegen draait?
Het uitgangspunt van Jimmy is prikkelend. Zoals Freddy Krueger in A Nightmare on Elm Street via dromen kan komen rondspoken, zo kan Jimmy zich alom manifesteren via het geluid van een truecrime-podcast – als een tot leven gewekte nare oorwurm. Pas aan het eind dringt het besef door wat een geschikte remedie tegen de dreiging is, hoe cru ook.
Ik had Jimmy heel graag heel goed willen vinden, maar eerlijk gezegd, is de film wat onevenwichtig. Niet alles werkte even soepel. Zo was de onthulling van het voorval dat de ellende in gang zet, tamelijk gammel, en waren de dialogen mij soms wat te ‘zeepachtig’ (de ene zus die de andere vertelt dat ze zich schuldig voelt omdat ze er niet altijd voor haar was). Dat de film op z’n best is naarmate er minder gesproken wordt, blijkt uit de overtuigende, weinig woordrijke scène tussen Isa Hoes en Charlie Chan Dagelet.
Maar beschik je over een sterke maag, sla Jimmy niet over, want er zijn excellente scènes: Bowie die in spanning toekijkt, wachtend op een bowlingbal; Dilara die silhouetten ziet tegen de deur van het dixi-toilet; de consequentie van de gewoonte om een mes met het lemmet naar boven in de vaatwasser te zetten; de camera die ‘gewoon’ inzoomt op een oud-Hollands huis waar plots een figuur in het bovenraam verschijnt. Filmisch gesproken behoren zulke scènes echt wel tot het betere wat de Nederlandse cinema dit jaar te bieden heeft. Bovendien vond ik de proloog in de wasserette ijzersterk. Die proloog was een verbeterde nabootsing van Bronsgeests eigen Meet Jimmy (2018). Deze korte film was zodanig opgevallen dat Bronsgeest de kans kreeg om die uit te werken tot een lange speelfilm (van 85 minuten), ook al zou Jimmy pas na een frustrerend lange omweg gerealiseerd worden.
Rijkeluissatire
Deze zomer springen vooral de horrorfilms in het oog – ook al is er verder genoeg andersoortig en kijkwaardig materiaal in de filmtheaters, zoals het Iraanse judodrama Tatami en de Colombiaanse road movie Los reyes del mundo. Behalve Jimmy schreef ik onlangs over het griezelige Longlegs, de slasher Maxxxine en scifi-horror Alien: Romulus. In AfrAId keert AI Aya zich tegen het gezin dat het zou ondersteunen, maar de film van Chris Weitz blijkt een vrij suffe variatie op de supercomputer op Kubricks 2001. Binnenkort komt body-horror The Substance van Coralie Fargeat uit, op Ugenda al gerecenseerd door Jonatan Faber.
Aan dat rijtje horror kan bovendien Blink Twice worden toegevoegd, het speelfilmdebuut van Zoë Kravitz, dochter van Lenny Kravitz en Lisa Bonet. Blink Twice dat door IMDb overigens van de genrelabels ‘zwarte komedie’, ‘psychologische thriller’ en ‘mysterie’ wordt voorzien, draait net als Jimmy in Pathé en Vue. Rijke techmiljardair koopt een eiland op en neemt een gezelschap mee, onder wie vijf aantrekkelijke vrouwen. Alles is pico-bello geregeld, en het verblijf is zo goed verzorgd dat het saai wordt, zo zegt de een, of dat het verdacht wordt, zegt een ander.
Blink Twice ziet er gelikt uit, maar dat past bij de setting. Hij doet ergens denken aan de gloedvolle en kleurrijke giallo’s van Mario Bava en Dario Argento uit de jaren zestig en zeventig, maar dan wat meer ingetoomd. In zijn vijf sterren-recensie in Trouw prees Ronald Rovers Blink Twice als ‘een reusachtige metafoor (…) voor een economisch systeem waarin de ene groep parasiteert op de andere en die in slaap sust met zogenaamde luxe’. De Volkskrant noemde het een ‘rijkeluissatire’ à la Triangle of Sadness die de rot achter de schone schijn laat zien. Dat doet vermoeden dat Blink Twice een tamelijk kritische film is die de mechanismen van het kapitalisme fileert. Nou, dat is dan weer wat te veel eer.
Succes als 'vorm van wraak'
Blink Twicetoont zo’n decadent en pervers clubje mannen dat elke (weldenkende) kijker ze graag ten onder ziet gaan. Kravitz’ film toont de uitwassen van het kapitalisme: wij verlustigen ons eerst aan de pracht en praal op dat volstrekt geïsoleerde eiland, en als we weten wat er allemaal aan schort, dan biedt het ronduit plezier dat we zien hoe de corrupte lui het op hun brood krijgen. Het is vooral een ‘boontje komt om zijn loontje’-film, althans tot aan de verwarrende slotscène. Die wil ik niet verklappen, maar volgens mijn lezing worden er aan het eind enkel de bordjes verhangen en verdampt de kritiek. Want is het niet vreemd dat in een film die de excessen van het kapitalisme bekritiseert, er een slotakkoord is waarbij kapitalistische weelde wordt toegejuicht volgens het idee dat succes ‘de beste vorm van wraak’ is, aldus hoofdpersonage Frida? Ondanks het voorgaande toont Kravitz’ film dat rijkdom en roem nastrevenswaardige ambities zijn.
Blink Twice is daarmee nog een slag cynischer dan Ruben Östlunds Triangle of Sadness (2022). Daar zien we eerst kotsende rijkaards op een cruiseschip en daarna hoe piraten het schip tot zinken brengen (de excessen van het kapitalisme worden gefileerd). In het laatste deel van Triangle of Sadness krijgt iemand uit de onderklasse het voor het zeggen op een verlaten eiland dankzij haar praktische vaardigheden. En zij kopieert vervolgens precies dezelfde mechanismen van uitbuiting die de bovenklasse gewend was te hanteren. Het einde suggereert dat het eiland niet verlaten is, waardoor de oude (kapitalistische) orde zich waarschijnlijk gaat herstellen. Bij Blink Twice zien we dat herstel al voor onze ogen, met als enige verschil dat er een stoelendans heeft plaatsgevonden. Het is een goed gemaakte genrefilm, maar die behaagzieke eindscène waarin het kapitalisme alsnog triomfeert, doet afbreuk aan Blink Twice als (rijkeluis)satire.
Muhamme Dali
Dan vind ik al met al Daaaaaalí! van de Fransman Quentin Dupieux (te zien in LUX) als satire een stuk geslaagder. Iedereen die stelt dat dit een volstrekt idioot kunstenaarsportret is, heeft gelijk. Met zijn reputatie als meester van het absurdisme schetst Dupieux een hilarisch portret van kunstenaar Salvador Dali als aandachtverslaafde praalhans. Dupieux prikt deze mythe niet door, maar overdrijft die. Dali beschouwt zichzelf als een excentriek individu; zijn schilderijen staan in dienst van zijn persoonlijkheidscultus. Naar zijn mening wordt de naam van de beste bokser aller tijden foutief uitgesproken, dat moet ‘Muhamme Dali’ zijn. In Dupieux’ film wordt de kunstenaar gerepresenteerd als de grootste narcist aller tijden: aan een interview zonder (de grootste) camera’s gaat hij zijn tijd niet verspillen.
Dupieux bootst kunstgrepen na van de Spaanse surrealistische filmmaker Luis Buňuel, met wie Dali heeft samengewerkt. Bij Buňuel vervaagt de grens tussen verbeelding en realiteit, maar Dupieux voert dat principe vervolgens een paar stappen verder door. Bij hem horen we een oeverloos brallende Dali door een hotelgang lopen, maar zijn wandeling duurt eindeloos lang. Of we krijgen een Droste-effect van droomniveaus in de dinerscène met pater Jacques. We zien een aantal verschillende eindes, omdat Dali in zijn narcisme elke keer weer inbreekt om het slot af te keuren.
De kracht van Daaaaaalí! zit ‘m in het feit dat Dupieux voor zijn verknipte inhoud ook een verknipte vorm heeft gekozen. Zijn film over een krankzinnig narcisme heeft een krankzinnig narcistische verpakking. Dat staat in contrast met de film The Apprentice van Ali Abassi over de opkomst van Donald Trump. Afgelopen mei ging die op het Cannes filmfestival in première en hoewel de ontvangst wat lauw was, werd Sebastian Stan geprezen omdat hij Trump zo nauwgezet portretteert. Maar verklaart dat niet de wat lauwe ontvangst? Als je in de huid van Trump kruipt, dan speel je zijn manipulatieve spel juist mee. Dupieux zou diens narcisme enorm overdreven hebben. Zoals hij Dali laat vertolken door zes totaal verschillende acteurs in een vet aangezette performance, zonder rekening te houden met gelijkenis, zo zou hij dat ook in een Trump-satire doen, schat ik. Of beter nog: Trump laten spelen door vijf verschillende acteurs en een in elkaar geknutselde drol.
